Putem kojim se od Knjaževca ide prema Pirotu i koji i danas ne izgleda monogo bolje nego kada su se ova mesta zvala Gurgusovac i Caribrod, stiže se posle desetak kilometara do sela Donja Kamenica i dva značajna, skoro zaboravljena spomenika iz davnih vremena.
Prvi, crkva Presvete Bogorodice, nalazi se u srcu sela. Opisivali su je putopisci i divili se njenoj arhitekturi, neobičnoj za Srbiju, visokim zvonicima, raznovrsnim motivima živopisa. Danas se nađe samo poneki zalutali putnik koji poželi da se podseti vremena kada je ovde, kao i u susednom manastiru Svete Trojice, prema Gornjoj Kamenici, bujao duhovni i prosvetiteljski život, kada su to bili centri pismenosti i očuvanja tradicije i gde su nekadašnje vlastele imala svoje utočište.
O originalnim građevinskim rešenjima ove crkve stručnjaci su imali potpuno oprečna mišljenja. Dok su je jedni isticali kao jedinstven primer starog građevinarstva, drugi su govorili o nepogođenim srazmerama, da „tornjevi, zaklanjajući kupolu čine da je više nalik na tvrđavsku kulu, nego na crkvenu građevinu“, da je mogla biti više ukrašena cevastim opekama, kao što je to činjeno u Mesemvriji, na Crnom moru, u Bugarskoj. Takođe je bilo dosta polemika i oko toga kome je posvećen natpis „Mihail despot“, ugrađen u živopis.
Sin poslednjeg despotaO tome ko je despot Lazar, koji se pominje kao ktitor manastira Svete Trojice u natpisu, postoje različite pretpostavke. Preovlađuje mišljenje istoričara koji smatraju da je reč o Lazaru, najmlađem sinu poslednjeg vladajućeg srpskog despota Đurđa Brankovića koji je živeo u 15. veku. Drugi, uglavnom stariji istraživači, tvrde da je ova svetinja mnogo starija. |
Ako je ktitor bio Mihail, sin bugarskog cara Jovana Aleksandra, koji se pominje i kao car, crkva i živopis pripadaju kraju 14. veka. Ipak, većina istraživača se slaže da je crkvu sazidao nepoznati vlastelin iz Vidinskog kneževstva, u vreme despota Mihaila, sina cara Mihaila Šišmana.
Car Mihailo je poginuo u bici na Velbuždu, 1330. godine koju je vodio protiv srpskog cara Dušana i njegovog oca Stefana Dečanskog. Svi zaključci donose se na osnovu osobina živopisa, ali i otkopanih ostataka ostalih građevina koje su opasivale crkvu, oko koje je verovatno postojalo zaštitno utvrđenje.
Priča o manastiru Svete Trojice, udaljenog oko dva kilometra prema Gornjoj Kamenici, počinje od narodnih legendi i predanja. Kaže se da su čobani ovoga kraja, u neka davna vremena, na mestu gde se sada nalazi hram, ostali zbunjeni čudom koje im se dogodilo. Stado je zastalo i nije htelo satima da se pomeri sa ovog mesta. To se ponavljalo više puta i seljani počeše da to mesto smatraju svetim. Na kraju odlučiše da tu sazidaju crkvu.
Spuštajući građu iz sela niz Timok, sagradili su prvi hram na ovom mestu posvećen Svetoj Trojici. Tako, stado i pastiri odrediše mesto na kome će vekovima biti sveti hram i kasnije osnovana monaška zajednica, koja i danas živi. To su podaci koje zna narod. A prvi pisani trag o ktitoru i nastanku ovog manastira otkrio je jeromonah Pantelejmon, 1848. godine, u naosu hrama.
Na kamenoj ploči je zapisao: “Potpisani obretoh sej natpis na malteru, koji je neprijateljskom rukom strugan… Da se ne bi ovaj spomenik izgubio stavljam ga ovde na ploči… Izvoljenijem Oca i pospješenijem sina i soveršenijem Svjatago Duha, poveljenijem despota Lazara, sozida se u ljeto 6965 (tj. 1457 godine), 5. maja“.
Čekaju vernike i namernikePreko puta crkve Presvete Bogorodice u Donjoj Kamenici su stara škola, stara česma i još nekoliko spomenika, od kojih je jedan posvećen izginulim u svim ratovima, od 1912. do 1945. godine. Ne zna se da li će i oni ostati usamljeni nasred sela, sa prekrasnim tornjevima Bogorodične crkve koji, prkoseći vremenu, streme ka nebeskim visinama, čekajući obnovitelje, vernike i putnike namernike. |
Jeromonah Pantelejmon je prvi poznati iguman ovog manastira, koji je zamonašen i postavljen za starešinu u sedamnaestoj godini, 1836.
Pošto je prvobitna dužina hrama bila samo dvanaest metara, 1874. godine dozidana je priprata, koja je srušena u prošlom veku. Cela površina crkve bila je živopisana, ali se danas mogu videti samo tragovi fresaka. Manastir su spalili Turci 1876. godine.
Izgoreo je konak, koji se nalazio pored crkve i imao deset prostorija. Od crkve su ostali samo kameni zidovi. Bilo je potrebno mnogo napora da se u tim vremenima bilo šta obnovi, pa je to pošlo za rukom monaškom bratstvu tek tridesetih godina prošlog veka.
Šezdesetih godina u manastir dolaze monahinje i od tada do danas on se svake godine obnavlja i napreduje. Održavajući staru prosvetiteljsku i radnu tradiciju u njemu su osnovane ikonopisačka i krojačka radionica. Vredno sestrinstvo svakim danom sve uspešnije uređuje svoju svetinju i održava duhovne temelje za sve one kojima je potreban duhovni mir, vera i spokojstvo.